ROZMOWA z lek. med. Bożeną Głuszczyk-Ferenc, kierownikiem Pododdziału Pulmonologiczno-Alergologicznego IV Wojskowego Szpitala Klinicznego we Wrocławiu
Jakie są choroby układu oddechowego i czym są one spowodowane?
– Do chorób układu oddechowego zaliczamy: nieżyt nosa, przeziębienie, grypę, grypę pandemiczną, anginę, zapalenie zatok przynosowych, krtani, tchawicy, zapalenie oskrzeli, a także płuc. Postaram się krótko scharakteryzować każdą z nich. Nieżyt nosa to stan zapalny błony śluzowej nosa, może być ostry prosty (infekcyjny) oraz przewlekły – wśród nich z kolei możemy wyróżnić alergiczny oraz niealergiczny, idiopatyczny (czasem nazywany naczynioruchowym). Ostry prosty nieżyt nosa jest stanem najczęściej spowodowanym przez wirusy, czyli patogeny powodujące infekcje. Nieżyt nosa może też być wywołany przez bakterie, np. Streptococcus pneumoniae, Moraxella catarrhalis i Haemophilus influenzae, zazwyczaj stanowią one nadkażenie wcześniejszej infekcji wirusowej. Najczęstszym objawem ostrego nieżytu nosa jest katar – początkowo wodnisty, w dalszej fazie choroby gęstszy, a także obrzęk błony śluzowej utrudniający oddychanie przez nos. Może być obecny także kaszel spowodowany podrażnieniem przez spływającą po tylnej ścianie gardła wydzielinę z nosa lub towarzyszącą infekcję gardła.
Przeziębienie, grypa sezonowa oraz pandemiczna – czym się charakteryzują?
– Przeziębienie to zespół objawów związanych z zapaleniem błony śluzowej nosa, gardła i zatok przynosowych, spowodowany zakażeniem wirusowym. Najwięcej zakażeń występuje od jesieni do wiosny. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową w czasie kontaktu z chorym, który kaszląc lub kichając, rozpyla drobne kropelki wydzieliny z dróg oddechowych zawierające wirusy oraz przez przez kontakt z zakażonymi przedmiotami. Natomiast grypa to choroba o ostrym przebiegu spowodowana zakażeniem układu oddechowego wirusem grypy. Zachorowania u ludzi wywołują typy A i B wirusa grypy. Grypę sezonową najczęściej wywołują wirusy podtypów H1N1 i H3N2 (w niektórych sezonach H1N2). Pojawia się ona corocznie w okresie od późnej jesieni do wczesnej wiosny. Natomiast grypa pandemiczna występuje co kilkanaście lub kilkadziesiąt lat w postaci epidemii obejmujących cały świat, wywołana przez nowe, nieznane do tej pory u ludzi rodzaje wirusa grypy, np. tzw. hiszpanka (w latach 20. XX w.) lub tzw. świńska grypa.
Co wywołuje anginę i zapalenie zatok przynosowych?
– Angina to zapalenie migdałków podniebnych i błony śluzowej gardła, wywołane przez paciorkowce hemolizujące z grupy A. To choroba zakaźna, często mówi się o niej angina paciorkowcowa. Dużo rzadziej przyczyną anginy są bakterie Escherichia coli czy Haemophilus influenzae. Angina przenosi się drogą kropelkową. Migdałki są rozpulchnione i zaczerwienione, pojawia się na nich biały nalot, ropno-śluzowe czopy. Chory na anginę może zarażać otoczenie przez cały czas trwania choroby. Głównymi objawami są: silny ból gardła uniemożliwiający przełykanie, zaburzenia oddychania spowodowane obrzękiem migdałków, wysoka gorączka (do 40 st. C), dreszcze, bóle głowy. Przyczyna zapalenie zatok przynosowych, podobnie jak w większości infekcji górnych dróg oddechowych, może być wirusowa, bakteryjna, grzybicza lub alergiczna. Najczęstszym powodem ostrego zapalenia zatok są wirusy, np. rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy lub wirus grypy. Główne objawy to: utrudnione oddychanie przez nos, bóle głowy, twarzy u nasady nosa oraz po jego obu stronach, które ulegają nasileniu przy schyleniu głowy. Dodatkowo obecna jest wydzielina z nosa, która może spływać po tylnej ścianie gardła, powodując kaszel. Może się również pojawić obrzęk tkanek miękkich w okolicy oczu i pogorszenie węchu. Infekcji często towarzyszy gorączka.
Po czym poznać, że mamy zapalenie krtani lub tchawicy?
– Rozróżniamy ostre zapalenie krtani (trwa 3 tygodnie) lub przewlekłe (ponad 3 tygodnie) fałdów głosowych i otaczających tkanek. Przyczyną ostrego zapalenia mogą być: zakażenie (najczęściej wirusowe), nadużycie głosu, czynniki drażniące (dym papierosowy). Natomiast zapalenie przewlekłe może być następstwem zapalenia ostrego oraz refluksu żołądkowo-przełykowego, rzadko ziarniniakowatości z zapaleniem naczyń (Wegenera). Do objawów zaliczamy: złe samopoczucie, gorączkę (w przypadku zakażenia), dyskomfort przy mówieniu lub połykaniu, kaszel, chrypkę (trwająca 3 tygodnie jest wskazaniem do konsultacji laryngologicznej), niekiedy stridor (świst krtaniowy). Zapalenie tchawicy to zapalenie środkowego odcinka dróg oddechowych, które zwykle zaczyna się od zapalenia krtani, a jeśli rozwinie się dalej, obejmuje też zapalenie oskrzeli. Przyczyny zapalenia tchawicy to przede wszystkim wirusy, na przykład: grypy, paragrypy, rhinowirusy, adenowirusy i RSV. Przyczyną zapalenia tchawicy może być również infekcja bakteryjna. Objawy to: kaszel, najczęściej najpierw suchy, a dopiero po rozwinięciu choroby wilgotny oraz świszczący oddech, ból gardła z uczuciem drapania w gardle, trudności z oddychaniem, stan podgorączkowy lub gorączka, bóle za mostkiem, osłabienie oraz uczucie zmęczenia.
Dość powszechnie występuje również zapalenie oskrzeli i płuc.
– Zapalenie oskrzeli jest chorobą, którą w zdecydowanej większości przypadków wywołują te same wirusy co przeziębienie i grypę oraz bakterie, często tzw. bakterie atypowe. Najwięcej zachorowań przypada w okresie jesienno-zimowym. Manifestuje się uporczywym kaszlem, któremu towarzyszy odkrztuszanie wydzieliny śluzowej lub ropnej. Zapaleniu oskrzeli towarzyszą także: osłabienie, gorączka, świszczący oddech, który może łączyć się z bólem w klatce piersiowej, a także duszność. Natomiast zapalenie płuc to choroba powszechna, dotykająca w Polsce 0,5-1 na 100 osób rocznie. W większości przypadków czynnikiem powodującym chorobę są bakterie. Zapalenie płuc dzielimy na pozaszpitalne (u chorych, którzy nie przebywają w szpitalu) i szpitalne (u chorych przebywających w szpitalu powyżej 48 godzin). Bakterią, która powoduje ponad 2/3 pozaszpitalnych zapaleń płuc, jest dwoinka zapalenia płuc Streptococcus pneumoniae, a także bakterie atypowe. Typowe objawy kliniczne to kaszel, często z odkrztuszaniem ropnej plwociny, gorączka, dreszcze, złe samopoczucie, poty, ból w klatce piersiowej, nasilający się przy głębokim oddychaniu lub kaszlu. U części chorych występuje również duszność.
Może Pani wymienić czynniki wywołujące choroby układu oddechowego?
– Niewątpliwie palenie papierosów wywołuje choroby układu oddechowego. Dym papierosowy to mieszanka trujących składników, z których zdecydowana większość jest toksyczna i rakotwórcza. Aktywne i bierne palenie papierosów jest najważniejszym czynnikiem ryzyka rozwoju raka płuc, raka krtani. Nikotynizm prowadzi do rozwoju przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, niewydolności oddechowej, rozedmy płuc, ostrego zapalenia oskrzeli i ostrych infekcji dróg oddechowych. Kolejną przyczyna chorób są pyły i substancje chemiczne w miejscu pracy. Czynnik ten może niekorzystnie wpływać na organizm człowieka. Stężenie i szkodliwość pyłów w środowisku pracy są uzależnione m.in. od: rodzaju pyłu, wymiaru cząstek pyłu (frakcji), stężenia we wdychanym powietrzu, czasu narażenia, wrażliwości indywidualnej osoby narażonej. Pyły organiczne nie są tak szkodliwe jak pyły metali lub innych związków nieorganicznych. Długotrwałe narażenie na pyły może prowadzić do rozwoju przewlekłego zapalenia krtani, przewlekłego zapalenia oskrzeli, zmian włóknistych w płucach, pylicy płuc, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.
Przebywanie w pomieszczeniach zamkniętych też może przyczynić się do rozwoju omawianych przez nas chorób?
– Zanieczyszczenia powietrza pomieszczeń zamkniętych mają podobną naturę do zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, mogą to być zanieczyszczenia biologiczne (np. pleśnie, bakterie Legionella pneumophila) pochodzące z nawilżaczy i systemów klimatyzacji, dym tytoniowy, pestycydy i produkty używane w gospodarstwie domowym (np. detergenty, odświeżacze powietrza). Należy wymienić także gazy (np. radon i tlenek węgla), materiały używane do budowli, np. azbest, ołów, formaldehyd. Pogarszająca się jakość powietrza wewnętrznego może być jedną z przyczyn wystąpienia coraz większej ilości chorób przewlekłych i tzw. chorób cywilizacyjnych, w głównej mierze chorób układu oddechowego i krążenia.
Dużo osób choruje obecnie w Polsce i na świecie na choroby układu oddechowego?
– Choroby układu oddechowego bez zespołu serca płucnego, nowotworów i gruźlicy były w 2017 roku przyczyną zgonu 26 309 osób; współczynnik umieralności wyniósł 68,5. Większość zgonów w tej grupie stanowiły te z powodu zapalenia płuc i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Z powodu ostrego zapalenia górnych dróg oddechowych zmarły w 2017 roku 23 osoby. W roku 2017 zarejestrowano 15 974 zgony z powodu zapalenia płuc. Zgony, których przyczyną było zapalenie płuc, stanowiły 60,7 proc. ogólnej liczby zgonów z powodu chorób układu oddechowego i dotyczyły głównie osób w wieku 70 lat i starszych. Współczynnik umieralności z powodu zapalenia płuc w tej grupie wiekowej jest blisko ośmiokrotnie wyższy niż u osób młodszych. Ponad 300 tys. osób w Polsce w ciągu roku choruje na zapalenie płuc. W 2017 roku liczba chorych, którzy zmarli z powodu przewlekłych chorób dolnych dróg oddechowych, była większa niż w roku poprzednim. Współczynniki umieralności z tej przyczyny są od lat wyższe u mężczyzn. W 2017 roku zarejestrowano 543 zgony z powodu astmy oskrzelowej. Największą umieralność z tej przyczyny stwierdzono również u osób po 70. roku życia. Dane z Centrum Onkologii z 2016 roku wykazały wzrost zachorowań na nowotwory złośliwe. Na wszystkie nowotwory zachorowało w kraju 164 140 osób, na nowotwory złośliwe tchawicy i płuca 22 232.
Dlaczego choroby układu oddechowego zasługują na szczególne traktowanie w dzisiejszych gałęziach medycyny?
– Szerzący się wzrost zachorowań na choroby układu oddechowego – w tym na nowotwory układu oddechowego – wynikające z warunków atmosferycznych, zanieczyszczeń środowiska, narażeń zawodowych, nałogu palenia tytoniu, wtórnie wpływających na powikłania wielonarządowe, wymaga szczególnego traktowania, profilaktyki, wczesnego wykrywania i odpowiedniego specjalistycznego leczenia.
Jaką rolę w leczeniu chorób układu oddechowego odgrywa lekarz rodzinny?
– Niezwykłe rozpowszechnienie chorób układu oddechowego powoduje, że nie jest możliwe, by wszyscy chorzy byli leczeni przez specjalistów. Porady antynikotynowe lub leczenie zakażeń układu oddechowego to prawie wyłącznie domena lekarzy rodzinnych. Specjaliści zajmują się jedynie ostrymi, słabo odpowiadającymi na standardowe leki przypadkami przewlekłej obturacyjnej choroby płuc lub astmy, a pozostali chorzy powinni być leczeni w podstawowej opiece zdrowotnej. Nawet w przypadku specjalistycznego leczenia onkologicznego, chorób śródmiąższowych płuc, mukowiscydozy czy obturacyjnego bezdechu podczas snu (OSAS), często zachodzi potrzeba interwencji ze strony lekarzy pierwszego kontaktu, zarówno z powodu choroby podstawowej, działań niepożądanych leków, jak i chorób współistniejących. Wymaga to dobrej znajomości zasad leczenia chorób układu oddechowego przez lekarza rodzinnego, który jest tym pierwszym ogniwem w opiece nad pacjentem.
Dziękuję za rozmowę.
Źródło: https://sklep.naszdziennik.pl https://www.szlachetnezdrowie.pl
Marek Zygmunt „Nasz dziennik” Czwartek, 20 lutego 2020, Nr 42 (6700) – W zdrowym ciele zdrowy duch