Jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie, tzw. pałeczki krztuśca. Można się nim zakazić w każdym wieku, ale najostrzej krztusiec przebiega u nieuodpornionych niemowląt oraz małych dzieci. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Po dostaniu się do organizmu, bakterie wnikają do tkanek, gdzie namnażają się produkując toksyny. Toksyny niszczą miejscowo nabłonek układu oddechowego, a po przedostaniu się do układu krwionośnego, wywołują szereg ogólnych objawów. Krztusiec trwa wiele tygodni.
Okres wylęgania choroby wynosi od 6 do 20 dni, przeciętnie 9-10 dni.
Objawy
W pierwszej fazie krztuśca, czyli w 1-3 tygodniu od zakażenia, występuje: łagodny kaszel, nasilający się w nocy; nieżyt gardła; katar; czasem gorączka, która trwa średnio 1-4 tygodni. Zwykle nie odróżnia się początkowych objawów krztuśca od innych infekcji górnych dróg oddechowych. W kolejnej fazie, trwającej 7-14 dni, pojawiają się powtarzające się, ciężkie napady kaszlu. Najostrzejsza forma kaszlu to charakterystyczne „pianie”. Objaw ten powstaje w wyniku wymuszonego głębokiego wdechu, po którym kaszel uniemożliwia nabranie powietrza. Napady kaszlu mogą trwać kilka minut, prowadząc do całkowitego wyczerpania organizmu. Może również dojść do wystąpienia licznych powikłań tj. zapalenie płuc i niedotlenienie mózgu. W ciągu kolejnych 2-8 tygodni napady kaszlu ustępują stopniowo. Sam kaszel o różnym nasileniu może utrzymywać się wiele tygodni.
Występowanie
Przed wprowadzeniem masowych szczepień w 1960 roku, krztusiec był częstą przyczyną zgonów u dzieci poniżej 1 roku życia. W kolejnych latach liczba zachorowań zmniejszyła się ponad 100-krotnie. Od połowy lat 90-tych, także w krajach stosujących masowe szczepienia u dzieci, obserwuje się wzrost zachorowań na tę chorobę, szczególnie u starszych dzieci oraz dorosłych. Odporność poszczepienna wygasa bowiem po upływie kilkunastu lat od ostatniej dawki szczepionki. Obecnie w Polsce rejestruje się około 2.000-3.000 zachorowań na krztusiec rocznie. Nie rejestruje się zgonów z powodu tej choroby.
Szczepionka
W Polsce w ramach kalendarza szczepień stosuje się szczepionkę DTP (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z całokomórkowym składnikiem krztuśca) (bezpłatnie) oraz szczepionkę DTaP (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z bezkomórkowym składnikiem krztuśca) (odpłatnie), które podaje się dzieciom w 2, 3-4, 5 oraz 16 -18 miesiącu życia. Szczepionka DTaP jest podawana również dzieciom w 6 roku życia jako dawka przypominająca (bezpłatnie). Szczepionka dTap (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z bezkomórkowym składnikiem krztuśca i obniżona zawartością antygenów) podawana jest nastolatkom w 14 roku życia (bezpłatnie) jest również zalecana jako szczepienie przypominające dla osób dorosłych w 19 roku życia oraz do podawania raz na 10 lat.
Skuteczność i bezpieczeństwo
Czas ochrony po zaszczepieniu dzieci szczepionką całokomórkową DTwP wynosi, w zależności od wytwórcy, 6-12 lat. Z kolei po podaniu pełnego cyklu szczepionki DTaP czas ochrony stopniowo zanika w ciągu 5 lat. W celu poprawy efektywności szczepień przeciw krztuścowi niezbędne jest podawanie dawek przypominjących raz na 10 lat.
Ryzyko związane ze szczepieniem przeciw krztuścowi wiąże się z rzadkim występowaniem miejscowych i ogólnych niepożądanych odczynów poszczepiennych tj. bólu, tkliwości, świądu, obrzęku w miejscu wstrzyknięcia. Do częstych, ogólnych objawów zalicza się: gorączkę, brak łaknienia, wydłużenie lub skrócenie czasu snu, senność, niepokój.
Przeciwwskazania
Przeciwwskazaniami bezwzględnymi szczepienia przeciw krztuścowi są: reakcja anafilaktyczna, występująca po uprzednio podanej dawce szczepionki, uczulenie na którykolwiek ze składników szczepionki, ciężka encefalopatia, występująca w ciągu 7 dni od poprzedniej dawki.